humghn.com
File download : http://www.fshare.vn/file/67IKVNFVM1/
(tham khảo thêm ở phẩn 4.8, ch- ơng 4 của Lê Nh- Lai, 2001)
I. Những vấn đề chung
Trong địa chất cấu tạo (hoặc nói chung là trong địa chất), một nhà địa chất phải có khả năng nghĩ và làm viêc trong một không gian ba chiều. Đây không phải là điều dễ cho tất cả mọi người họ và cẩn phải rèn luyên để tưởng tượng mọi vật theo không gian ba chiều và suy nghĩ về các mối quan hê hình thái theo không gian ba chiều hơn là hai chiều.
Phẩn lớn các cấu tạo địa chất đều có thể đ- ợc biểu diễn hoặc đo đạc nh-đối với các mặt hoặc các đường trong không gian ba chiều. Những ví dụ về cấu tạo mặt đơn giản bao gồm mặt đứt gãy và khe nứt, thớ chẻ, và mặt phân lớp trẩm tích. Các cấu tạo đ- ờng bao gồm trục nếp uốn, giao tuyến của hai mặt phẳng, tính định hướng kéo dài của các hạt khoáng vật trong đá.... Các cấu tạo phức tạp hơn phải được xác định bởi cả hai yếu tố đ-ờng và mặt. Chẳng hạn một nếp uốn phải được xác định bởi đường trục hay đường vòm (cấu tạo đ- ờng) và mặt trục hay cánh của nếp uốn (cấu tạo mặt). Nhiều cấu tạo phức tạp th-ường không có dạng mặt phẳng hoặc đư ờng thẳng mà th- ờng là các mặt uốn l- ợn gồ ghề. Tuy nhiên, từng phẩn của chúng vẫn có thể coi là một mặt phẳng hoặc đường thẳng.
Bất cứ tỷ lê quan sát nào, cả cấu tạo mặt và đường đều hoặc là những cấu tạo không xuyên thấu (non-penetrative structures)- tồn tại một cách độc lập, rải rác, hoặc cấu trúc xuyên thấu (penetrative)-tạo nên một thể câú tạo đồng nhất và phát triển ở mọi vị trí trong thân đá ở tỷ lê quan sát (Hình 1). Về mặt hình thái, cả hai loại cấu trúc này đều có thể coi là nh- nhau và có thể đo đạc theo cùng một cách.
1.2. Khung tham khảo (reference frame)
Vị trí và h- ớng phân bố của một mặt, đ- ờng, hoặc bất cứ yếu tố hình thái nào cũng có thể liên hê với một khung tham khảo cấu tạo bởi ba trục toạ độ vuông góc với nhau. Trong địa chất cấu tạo, một trục luôn luôn song song với vĩ tuyến đi qua nó (h- ớng đông tây), một trục song song với kinh tuyến (h- ớng bắc nam) và một trục thứ ba thẳng đứng, gẩn song với đ- ờng kính của trái đất tại điểm đó.
Cẩn nhớ rằng sự định hướng tuyêt đối của các trục tham khảo đó (trục tham khảo) biến đổi từ điểm này tới điểm khác vì trái đất có hình cẩu. Do đó chúng ta cũng phải ghi chép cả vị trí đo đạc, hoặc bằng toạ độ địa lý và độ cao hoặc đơn giản hơn là đánh dấu vị trí của điểm quan sát trên bản đổ hoặc ảnh hàng không.
1.3. Trường từ (magnetic field)
Trong hệ trục toạ độ này chúng ta có thể đo đạc các số liêu cấu trúc dựa trên hai dụng cụ đơn giản là địa bàn (compass)-để đo sự định hướng trên hai mặt nằm ngang và thước đo góc nghiêng (clinometer)-để đo thông số giữa mặt nằm ngang và trục thẳng đứng. Hai loại dụng cụ này đ- ợc kết hợp trong cùng một địa bàn địa chất. Tuy nhiên, địa bàn là dụng cụ phụ thuộc vào trường từ của trái đất.
Hình 2. Các đ-ờng từ tr- ờng của trái đất: MN: cực bắc từ; TN: cực bắc địa lý; MS: cực nam từ; TS: cực nam địa lý.
Tr- ờng từ của trái đất tương tự như một thanh lam châm hai cực tổn tại trong tâm trái đất nh- ng có cực không trùng với trục xoay của trái đất. Lam châm này tạo nên vô số đường từ lực. Các đường lực từ có phương thẳng đứng tại cực và nằm ngang ở xích đạo từ. Kim địa bàn sẽ định hướng song song với các đường từ này ở bất kỳ vị trí nào.
